Pierwszą informacją dotyczącą uprawianiu sportu w Bydgoszczy jest pochodząca z 1818 roku wzmianka, zorganizowania boiska turnerskiego na terenie Bocianowie (dzisiejsze Śródmieście). W latach osiemdziesiątych XIX wieku zaczynają powstawać niemieckie sekcje sportowe m.in. przy szkołach średnich, głównie w dyscyplinach: wioślarstwo, gimnastyka, atletyka, tenis, piłka nożna.
Pierwszym udokumentowanym klubem sportowym jest Ruder-Club-Frithjof, założony 16 maja 1894 roku przez ojców młodych wioślarzy w kawiarni Uraegera na Starym Rynku. Towarzystwo przyjęło początkowo nazwę „Prywatne Stowarzyszenie Wioślarskie” (niem. Private Rudervereinigung), zmienioną jednak w 1895 na wniosek nauczyciela gimnazjalnego Floriana Manna na „Klub Wioślarski Frithjof’” (niem. Ruder-Club-Frithjof). Nazwy łodzi wioślarskich zaczerpnięto ze skandynawskiej sagi o Frithjofie. Jako flagę klubową przyjęto białą flagę ze stojącym niebieskim krzyżem z sześcioramienną niebieską gwiazdą w lewym górnym polu. Lokalem klubowym była restauracja hotelu „Pod Orłem”.
Pierwsze kluby piłkarskie w Bydgoszczy
Pierwszy piłkarski zespół „Fuβballverein” w Bydgoszczy założyli 16 czerwca 1894 roku uczniowie Królewskiego Gimnazjum Realnego, pod nadzorem nauczyciela Bernharda Kuhse. Zajęcia odbywały się dwa razy w tygodniu, mecze rozgrywano w soboty na boisku koło leśniczówki Bocianowo. Zarząd klubu składał się z uczniów. 2 września 1894 r. na łące w Ostromecku zawodnicy z gimnazjum królewskiego rozegrali mecz, w którym drużyna „niebieskich” zremisowała z drużyną „czerwonych” 1:1. W 1924 zgłoszono 18 drużyn bydgoskich, w 1925 czynnych było 767 piłkarzy, a w 1937 roku – 30 drużyn piłkarskich i około 900 piłkarzy. Łącznie piłkę nożną uprawiano w około 40 klubach i stowarzyszeniach sportowych. W 1927 zlokalizowano w Bydgoszczy siedzibę Pomorskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej. Za najważniejsze spotkanie międzynarodowe w Bydgoszczy w dwudziestoleciu międzywojennym uchodził mecz rozegrany 3 czerwca 1934 pomiędzy reprezentacjami Pomorza i Prus Wschodnich (0:1). Mecz ten oglądało 8 tysięcy widzów, a wśród nich m.in. prezydent Bydgoszczy Leon Barciszewski, dowódca garnizonu Bydgoszcz gen. Wiktor Thommée oraz wicekonsul niemiecki.
| Rok | Mistrz | Wicemistrz | Wynik |
| 1921 | Szkoła Oficerska Bydgoszcz | Polonia Bydgoszcz | 6:2, 1:0 |
| 1922 | Szkoła Oficerska Bydgoszcz | ? | ?:? |
| 1925 | Szkolny KS Bydgoszcz | Polonia Bydgoszcz | ?:? (wiosna) |
| 1925 | Sokół I Bydgoszcz | Szkoła Oficerska Bydgoszcz | 3:2 (zima) |
| 1926 | Polonia Bydgoszcz | Sokół I Bydgoszcz | 3:1 |
| 1927 | Polonia Bydgoszcz | Korona Bydgoszcz | 3:0 (wo) |
| 1928 | Polonia Bydgoszcz | Sokół I Bydgoszcz | ?:? |
| 1929 | Polonia Bydgoszcz | Sokół I Bydgoszcz | 3:2 |
| 1930 | Sparta Bydgoszcz | Sokół I Bydgoszcz | 1:0 |
| 1931 | Polonia Bydgoszcz | Astoria Bydgoszcz | 5:0 |
| 1932 | Szkoła Podchorążych Bydgoszcz | Kabel Polski Bydgoszcz | ?:? |
| 1933 | Sokół I Bydgoszcz | Polonia Bydgoszcz | 4:3 |
| 1934 | Sokół I Bydgoszcz | Ruch Bydgoszcz | 5:0 |
1909 – SC Bromberg (Sportclub Bromberg) – 15 sierpnia 1909 r. na boisku gimnazjum królewskiego rozegrano mecz propagandowy między Sportclub Graudenz i Sportverein Thorn (który powstał niespełna 2 miesiące wcześniej). Mecz zakończył się wynikiem 4:2 dla drużyny z Grudziądza. Sędzią był H.W. Woettki z Bydgoszczy. Po zakończeniu meczu w restauracji Wildies założono Sportclub Bromberg – pierwszy klub piłkarski w Bydgoszczy.
Pierwszym prezesem był Robert Weber, nauczyciel gimnazjalny, później Dr. Schacht i von Brehmer. Początkowo klub posiadał sekcje piłki nożnej, lekkiej atletyki, krykieta i hokeja. Siedziba klubu znajdowała się przy dzisiejszej ul. Jagiellońskiej.
Nadburmistrz Bydgoszczy Paul Mitzlaff, obiecał klubowi przydzielić plac pod własne boisko. Prawdopodobnie miało to miejsce na ówczesnych Szreterach (Skrzetusko), gdzie dzisiaj znajduje się stadion Polonii Bydgoszcz. Swoje mecze Sportclub rozgrywał przy ówczesnej Szosie Szubińskiej – na placu musztry za koszarami kawalerii, przy leśniczówce „Bocianowo” oraz w Lesie Gdańskim w okolicy obecnych ulic 11 Listopada i Sułkowskiego. Szereg spotkań odbywało się na placu w koszarach 14. Pułku Piechoty przy ul. Warszawskiej.
1912 – Seminar Sportklub Hohenzollern – klub powstał przy Ewangelickim Seminarium Nauczycielskim.
1914 – SC Sportbrüder Bromberg – posiadał sekcje piłki nożnej, lekkiej atletyki i tenisa. Jeszcze w sezonie 1922 grał w niemieckim związku Baltischer Rasen und Wintersport-Verband (BRWV). W sezonie 1924 grał już w klasie B Toruńskiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej (TZOPN). Niektóre polskie kluby z Bydgoszczy, które powstały po powrocie miasta do Polski w 1920 roku, rozgrywały swoje pierwsze mecze przeciwko KS Sportbrüder: Brda Bydgoszcz 15 maja 1924r. (7:0), Sokół I Bydgoszcz 14 września 1924 r. (4:0) i Unia Solec Kujawski w tym samym roku (0:7). Sekcje piłkarską rozwiązano na początku 1925 roku. Reaktywowana ją na krótko w 1928 roku.
1917 – RKS Amator Bydgoszcz – Klub założono w 1917 r. pod nazwą Arbeiter Turn und Sport-Verein Frei-Heil. W 1925 r. zmieniono nazwę na polską Klub Sportowy Amator, a w 1933 r. na Robotniczy Klub Sportowy Amator. Inicjatorem zmiany nazwy i długoletnim prezesem klubu był Stanisław Lehman, po wojnie prezes Brdy Bydgoszcz. W 1928 r. do Amatora dołączyła KS Korona Bydgoszcz. W sezonie 1938/1939 klub zajął drugie miejsce w klasie B za WKS Inowrocław, który nie posiadał jednak drużyny juniorskiej, co było warunkiem awansu do baraży o klasę A. W barażach RKS Amator zajął drugie miejsce za Flotą Gdynia i awansował do klasy A. Sezon 1939/1940 rozpoczęto w sierpniu, aż do wybuchu II wojny, RKS Amator zdołał rozegrać dwa mecze, przegrywając z KS Ciszewski Bydgoszcz 1:5 i Gryfem Toruń 2:3.
1920 – Gwiazda Bydgoszcz – Najstarszy klub piłkarski w Bydgoszczy, został założony 26 kwietnia 1920. Jego założycielami byli członkowie działającej przy parafii Św. Trójcy sekcji piłki nożnej Polskiego Związku Uczącej się Młodzieży, zwanego „Towarzystwem Terminatorów”. Za barwy nowego klubu przyjęto kolory biały i niebieski, a za klubowy symbol – niebieską pięcioramienną gwiazdę. Przez wiele lat (co najmniej od 1922 r.) charakterystyczną cechą strojów zawodników były pionowe biało-niebieskie pasy.
Mecze rozgrywano na placu przy VI śluzie Kanału Bydgoskiego, w ogrodzie Patzera lub na placu Ułańskim na Błoniu. Od 1924 klub uczestniczył w rozgrywkach o mistrzostwo miasta i w ramach Okręgowego Związku Piłki Nożnej. Początkowo piłkarze grali w klasie okręgowej C, a od 1930 w klasie B. W 1933 zdobyli mistrzostwo tej grupy rozgrywkowej, lecz przegrali w barażach awans do klasy A z TKS Toruń i Unią Tczew. W 1935 roku z okazji 15-lecia klubu B-klasowa Gwiazda Bydgoszcz rozegrała mecz towarzyski z ekstraklasową Legią Warszawa, przegrywając 2:7.
Najsłynniejszym wychowankiem klubu jest Stefan Majewski, wielokrotny reprezentant Polski.
1920 – Polonia Bydgoszcz – Bydgoski Klub Sportowy został założony 14 maja 1920 roku przez Edmunda Szyca, doświadczonego działacza znanego w kręgach piłkarskich. Piłkarze zadebiutowali w rozgrywkach Poznańskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej, w 1923 przenieśli się do nowo utworzonego związku toruńskiego, przekształconego w 1928 r. na Pomorski OZPN z siedzibą w Bydgoszczy.
W pełni wartościowym klubem, jak mówiono o BKS-ie „Reprezentacyjnym Klubem Bydgoszczy”, Polonia stałą się za czasów prezesostwa znanego w grodzie nad Brdą bankowca Stanisława Wody, zamordowanego przez nazistów w czasie okupacji. Logiem klubu była litera P w czerwonym okręgu na białym tle. Oficjalne mecze w latach 30. XX wieku i latach 40. XX wieku „Biało-Czerwoni” rozgrywali na Stadionie Miejskim, zbudowanym w 1928 roku przy aktywnym współudziale sportowców Polonii. Wcześniej poloniści grywali na różnych boiskach na terenie Śródmieścia (ogród Patzera), dzisiejszego Osiedla Leśnego (boisko Szkoły Oficerskiej) czy też Osiedla Błonie (Pole Ułańskie).
W czasach powojennych piłkarze Polonii Bydgoszcz grali w Ekstraklasie, a ich największym sukcesem jest 5. lokata w 1960 i mistrzostwo Polski juniorów U-19 w 1980 roku. W 1960 roku Marian Norkowski, z 17 golami na koncie, został najskuteczniejszym piłkarzem I ligi. Polonia Bydgoszcz zajmuje 48. miejsce w tabeli wszech czasów ekstraklasy.
1920 – KS Szkoła Oficerska Bydgoszcz – założony w 1920 roku przy Oficerskiej Szkole dla Podoficerów. Przez jeden sezon (1924) piłkarze tego klubu grali w klasie A Toruńskiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej. W 1923 r. klub został zakwalifikowany do klasy B, przegra| jednak rozgrywkę o awans do klasy A z rezerwami Sokoła Toruń. W 1924 r. przeprowadzono zawody uzupełniające skład klasy A, które wygrał KS Szkoła Oficerska. W sezonie 1924 w klasie A drużyna zdobyła w ośmiu meczach 3 punkty i zajęła ostatnie miejsce. Dnia 23 marca 1925 r. zdecydowano o powiększeniu klasy A Toruńskiego OZPN. Szkoła Oficerska nie skorzystała jednak z zaproszenia i nie przystąpiła do rozgrywek na tym poziomie. Klub reaktywowano w listopadzie 1937 r. pod nazwą WKS Zryw Bydgoszcz.
1923 – Wisła Fordon – Pierwszą nazwą klubu był Bałtyk. Po wojnie klub reaktywowano w 1957 roku. Stadion z trybunami przy ul. Wiejskiej w Fordonie (teraz ul. Sielska w Bydgoszczy) w latach 60. wybudowali sami mieszkańcy. Jednym z największych sukcesów był awans w 1973 roku do III ligi.
1924 – Brda Bydgoszcz – Klub powstał 18 marca 1924 roku z inicjatywy działacza sportowego Bernarda Jaskólskiego. W okresie międzywojennym jedyną sekcją była piłka nożna. Zawodnicy uczestniczyli w rozgrywkach pomorskiej klasy C i B, lecz mimo prób nie udało im się awansować do klasy A. Oprócz seniorów prowadzono również drużyny rezerw i juniorów. Drużyna piłkarska odrodziła się w 1945 po zakończeniu działań wojennych. W 1946 obok Polonii Bydgoszcz uczestniczyła w rozgrywkach klasy A, a w 1949 została mistrzem okręgu pomorskiego, co uprawniało do walki o wejście do I ligi państwowej. W tym roku drużyna awansowała do II ligi i w debiutanckim sezonie (1950) zajęła 3. miejsce w końcowej tabeli grupy zachodniej. Przez trzy sezony w latach 1950–1952 piłkarze Brdy uczestniczyli w rozgrywkach zaplecza ekstraklasy, a po spadku w latach 1953–1956 rozgrywali mecze III lidze. W latach 1957–1989 drużyna KKS Brda występowała w niższych ligach, od III ligi po klasę A. W sezonie 2001/2002 zespół seniorów, grający wówczas w V lidze rozwiązano. W zamian powstała żeńska drużyna, która uczestniczyła w rozgrywkach ligi kobiet. Do 2006 roku szkolono młodzież, a drużyna kobieca awansowała na zaplecze ekstraklasy. 24 sierpnia 2007 przekazano ją do nowo powołanego KKP Bydgoszcz. Szkolenie młodzieży odbywa się nadal w Akademii Piłkarskiej Brda Bydgoszcz. W 2016 roku klub zajmował 149. miejsce w tabeli wszech czasów polskiej I ligi piłkarskiej.
1924 – KS Astoria Bydgoszcz – Klub założyli 8 kwietnia 1924 r. przy Towarzystwie Powstańców i Wojaków, młodzi kolejarze związani z PKP Warsztatami Głównymi I klasy, którzy mieszkali w blokach przy ul. Grunwaldzkiej. Klub nazwano na cześć nowojorskiego hotelu Waldorf-Astoria. W swoim pierwszym meczu Astoria przegrała z Brdą Bydgoszcz 1:15. Piłkarze tego klubu w latach 1927-1939 grali w klasie B Pomorskiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej. Największy sukces klub odniósł w sezonie 1931, kiedy to bezskutecznie grał w barażach o klasę A. Astoria przegrała wówczas w trójmeczu ze Starogardzkim KS.
1924 – OPN Sokół I Bydgoszcz – Klub założono 1 września 1924 roku. Swój pierwszy mecz drużyna rozegrała 14 września 1924 r. z klubem mniejszości niemieckiej Sportbrüder Bydgoszcz, wygrywając 4:0. Klub w sezonie 1933 zdobył wicemistrzostwo Pomorza za Polonią Bydgoszcz. W kolejnym sezonie drużyna zdobyła ponownie wicemistrzostwo za Gryfem Toruń. W marcu 1932 roku Sokół I rozegrał mecz towarzyski z ligową drużyną WKS 22 pp Siedlce, przerywając 1:4. W lipcu 1934 roku Sokół I rozegrał mecz towarzyski z niemiecką drużyną Danziger Sport Club z Gdańska, wygrywając 2:1. W czerwcu 1935 roku Sokół I rozegrał dwa mecze towarzyskie z niemiecką drużyną Victoria Elbing z leżącego wówczas na terytorium Niemiec Elbląga. Pierwszy mecz zakończył się remisem 2:2, drugi porażką Sokoła I 2:4. Przed rozpoczęciem sezonu 1935 r. z klubu odeszło wielu podstawowych zawodników, którzy zostali przejęci przez fabryczny KS Ciszewski Bydgoszcz, gdzie za grę w drużynie otrzymali pracę w fabryce i drużyna spadła do klasy B. W sezonie 1939/40 drużyna Sokoła I rozegrała swój ostatni mecz w klasie B, 20 sierpnia w Nakle z tamtejszym klubem Czarni Nakło, remisując 1:1.
1925 – OPN Sokół V Bydgoszcz – założony w sierpniu 1925 roku przy gnieździe Sokoła w bydgoskiej dzielnicy Okole-Wilczak. Przez 7 sezonów (1933-1939) piłkarze tego klubu grali w klasie B Pomorskiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej. Swój pierwszy mecz drużyna rozegrała 9 sierpnia 1925 r. z Polonią Więcbork, wygrywając 5:0. Największe sukcesy klub odnosił w sezonach 1934 i 1935. W 1934 odpadł w barażach o A-klasę z Unią Tczew a rok później z Bałtykiem Gdynia i KS Kabel Polski Bydgoszcz.
1927 – Iron Bydgoszcz – Klub założono 16 marca 1927 roku. Pierwszym prezesem klubu został Szczepan Wójcik. Zebrania klubowe odbywały się w restauracji „Złoty Róg” na rogu ulic Grunwaldzkiej i Chełmińskiej. Swój pierwszy mecz KS Iron rozegrał w kwietniu z KS Tęcza Bydgoszcz, przegrywając 3:1. 19 kwietnia 1930 roku KS Iron połączył się z KS Ruch Bydgoszcz, pozostając przy nazwie KS Iron. W 1936 roku KS Iron dołączył do Brdy Bydgoszcz.
1928 – KKS Sparta Bydgoszcz – Klub założono 10 lutego 1928 r., od 5 grudnia działał jako klub sportowy Kolejowego Przysposobienia Wojskowego. Pierwszym prezesem nowego klubu został Kazimierz Stabrowski. W Sparcie istniało na początku pięć sekcji: sportów wodnych (od kwietnia 1929 r. sekcja wioślarska Sparty zmieniła nazwę na Kolejowy Klub Wioślarski), lekkoatletyki, piłki nożnej, tenisa i turystyki. Piłkarze tego klubu w latach 1930-1934 grali w klasie B Pomorskiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej. W 1930 r. KKS Sparta zdobyła mistrzostwo Bydgoszczy, pokonując w finale Sokół I Bydgoszcz 1:0. W 1935 roku klub został skreślony z listy członków PZOPN.
1929 – KS Legia Bydgoszcz – Klub założono w sierpniu 1929 roku przy Towarzystwie Powstańców i Wojaków na Jachcicach. Swój pierwszy mecz KS Legia rozegrała w sierpniu z Spartą Bydgoszcz, remisując 4:4. Piłkarze tego klubu w latach 1930-1933 grali w klasie C Pomorskiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej. Po sezonie 1933 KS Legię rozwiązano a piłkarze przystąpili do gniazda Sokoła na Jachcicach tworząc Oddział Piłki Nożnej Sokół II Bydgoszcz.
1930 – Kabel Polski Bydgoszcz – Klub założono 17 maja 1930 r. przy fabryce Kabel Polski. Swój pierwszy mecz KS Kabel Polski przegrał z Polonią Bydgoszcz 1:10. W barażach o awans do klasy A w 1932 r. KS Kabel Polski pokonał Wisłę Tczew. Bydgoszczanie w klasie A gościli tylko rok. Po raz drugi Kabel Polski awansował do klasy A w 1935 r. Klub znów tylko przez rok grał w najwyższej klasie pomorskiej. W styczniu 1937 r. klub został rozwiązany na skutek uchwały PZOPN dotyczącej klubów fabrycznych, a jego drużyna piłkarska została przejęta przez KS Świt Bydgoszcz przy Kole Nr. 1 Związku Rezerwistów przy fabryce Kabel Polski. W czasie II wojny przy fabryce Kabelwerk Bromberg ponownie zaistniała drużyna piłkarska. Po wojnie przy Bydgoskiej Fabryce Kabli istniała drużyna KS Kabel Bydgoszcz.
1932 – Ciszewski Bydgoszcz – Klub założono w 1932 r. przy Fabryce Aparatów Elektrycznych inż. Stefana Ciszewskiego. W barażach o awans do klasy A w 1937 r. KS Ciszewski pokonał Brdę Bydgoszcz (10:0 i 6:1) oraz KS Gdynia (4:2 i 3:2). Klub w sezonie 1937/1938 zdobył wicemistrzostwo Pomorza za Gryfem Toruń. W Święta Wielkanocne 1938 roku, drużyna rozegrała dwa mecze z niemieckim Brandenburger SC z Gauligi Berlin. Oba spotkania zakończyły się remisem 2:2. W kolejnym sezonie KS Ciszewski zdobyłby ponownie wicemistrzostwo, gdyby nie odebrano mu 4 punktów. Drużyna zalegała na rzecz POZPN ze składkami, na kwotę 1 zł. Ostatecznie klub ukończył rozgrywki na piątym miejscu.
1940 – SG Bromberg (Sportgemeinschaft Bromberg) – Klub założono 24 lutego 1940 r. Zebranie założycielskie odbyło się w siedzibie klubu wioślarskiego Frithjof. Pierwszym prezesem został wybrany człowiek o nazwisku Daniel, przed wojną piłkarz Polonii Bydgoszcz. SG Bromberg posiadał 10 sekcji w tym piłki nożnej, piłki ręcznej, boksu i lekkiej atletyki. Później prezesem klubu był Becker który w 1939 r. został przeniesiony do Bydgoszczy, wcześniej był min. zastępcą prezesa „Nationalsozialistischer Reichsbund für Leibesübungen” w Bydgoszczy i sędzią sportowym w Gdańsku. Swój pierwszy mecz SG rozegrał 14 kwietnia 1940 r., przegrywając z drużyną Wehrmachtu 0:3.
W sezonie 1941/1942 SG Bromberg został mistrzem klasy okręgowej III (Bydgoszcz) i awansował po barażach do Gauliga Gdańsk-Prusy Zachodnie. W barażach SG Bromberg wzmocnił się polskimi piłkarzami, grającymi przed wojną w bydgoskich klubach.
Brawo, bardzo ciekawy artykuł