Kęczewo – Historia wsi

Kęczewo to wieś licząca około 450 mieszkańców, położona w gminie Lipowiec Kościelny, w powiecie mławskim, w województwie mazowieckim. W okolicach znajduje się źródło rzeki Krupionka, mającej długość 7246 metrów, stanowiąca prawy dopływ Mławki. Przez wieki wieś była zlokalizowana tuż przy granicy polsko-krzyżackiej w średniowieczu, królestwa polskiego i Prus Wschodnich w XIX wieku, aby w XX wieku być na granicy województwa mazowieckiego i warmińsko-mazurskiego. Według spisu z XIX wieku znajdowało się tu 36 domów, natomiast w skład dóbr kęczewskich wchodziły: Kęczewo, Lipowiec Podborny (odsprzedany w 1880 roku) i Niedziałki Kęczewskie. W 1938 roku wybudowano z czerwonej cegły szkołę podstawową, która pełniła swoją funkcję do 2009 roku. Z powodu coraz mniejszej ilości uczniów, placówkę zamknięto a obiekt przeznaczono na budynek mieszkalny.

We wsi funkcjonował drewniany wiatrak typu koźlak, wybudowany pod koniec XIX wieku. Konstrukcja została wyremontowana w 1948 roku, natomiast w 1966 roku wiatrak przestał być używany. Długi czas na wsią widniały ruiny wiatraka, nim pod koniec minionego wieku runął i został doszczętnie rozebrany.

W 2010 roku za kwotę 300 tysięcy złotych wybudowano przeciwpożarową, wieżę obserwacyjną o wysokości 50 metrów.

Ród Kęczewskich

Warto wspomnieć, że od nazwy wsi wywodzi się ród szlachecki, rodziny Kęczewskich. Herb według opisu posiadał w polu dwa haki zakończone krzyżakami, połączone drogą wygiętą półkoliście w dół. Najwcześniejszą wzmianką jest pieczęć Jana Kęczewskiego z 1552 roku. Urodził się on najprawdopodobniej około 1530 roku, w 1550 roku wziął ślub z Anną Zielińską herbu Świnka sędziną płocką, zmarł w 1553 roku. Kolejnym wspomnianym członkiem rodu był Piotr Kenczewski pełnił funkcję jako podstoli płocki (1579 r.), był on deputantem na trybunał koronny w 1586 r. a następnie w 1595 roku został poborcą podatkowym w województwie płockim. Zrezygnował z funkcji w 1624 roku a urząd objął po nim syn Grzegorz. Drugi syn Stanisław, wspólnie z bratem Grzegorzem „kwitował w 1643 roku Krzywkowskiego i jego córkę Katarzynę, żonę Piotra Arciechowskiego”.

Grzegorz ożenił się z Agnieszką z Drozdowa Byszewską, miał z nią dwóch synów: Jana oraz Franciszka, sędziego ziemskiego płockiego, w 1678 roku wyznaczony przez sejm do boku królewskiego.

W kronice „Herbarz Polski” Kaspara Niesieckiego, na temat rodziny Kęczewskich znajdujemy informację:

Kęczewski – w Płockiem województwie. Jerzy Kęczewski podstoli Płocki, Franciszek i Stanisław 1648. Jan i Piotr 1674. Franciszek podsędek Płocki z sejmu 1678. Do królewskiego boku naznaczony.

Bartłomiej (poborca w województwie płockim z 1590 roku), Franciszek i Grzegorz Kęczewscy byli elektorami wyboru Jana Kazimierza na króla, natomiast Franciszek, Jan i Piotr na króla Michała.

Natomiast z wydanej w 1845 roku księgi wzmiankowane jest, że „Kęczewscy Jan i Piotr z województwa Płockiego, głosowali na elekta Jana III (Sobieskiego) w 1674 roku”.

Z materiałów historyczno-genealogicznych dziejów szlachty wielkopolskiej XV-XX wieku, dla rodu Arciechowscy herbu Grabie:

Piotr „z Wielęcina” ożeniony był z Katarzyną Kęczewską, ktora występowała jako wdowa w l.1645-51. Ich córki: Dorota 1645 r. żona Stanisława Glińskiego, Anna t. r. żona Jana Mierzyńskiego, Elżbieta i Zofia. Synowie, Jan na Wielęcinie, występujący w l. 1645-66, i Wojciech. Ten, wspomniany w l. 1645-51, nie żyjący 1658 r., miał za żonę 1-o v. Annę Cieciszowską, córkę Abrahama, podstolego liwskiego, 2-o v. Barbarę Młodiejewską (w r. 1658 już żonę Piotra Kransodębskiego). Dzieci jego: Franciszek, Michał Wiktoryn, Zofia i Marianna były 1658 r. pod opieką stryja Jana. Synowie pochodzili z pierwszego małżeństwa (ZTP 29 s.2176; 30 s.770, 1694,1695; 31 s.801). Jadwiga, nie żyjąca w r. 1645, była żoną Stanisława Kęczewskiego (ib.29 s.2176).

Rys dziejowy rodziny Kęczewskich, znajdziemy również w „Sumariusz metryki koronnej” podkanclerza Jana Tarnowskiego. Księga jest podstawowym źródłem dziejów Polski późnośredniowecznej jak i czasów nowożytnych. Tom obejmuje m.in. okres wyprawy Zygmunta III do Szwecji, gdzie opisane jest: 509 k. 372–372v. Sztokholm, 10 maja Król pozwala Piotrowi Kęczewskiemu, podstolemu płockiemu, przejąć wójtostwo we wsi królewskiej Dembno w starostwie leżajskim z rąk spadkobierców zmarłego Jana Chmieleckiego i innych, którzy roszczą sobie prawo do tego wójtostwa. Kęczewski dostaje dożywocie. Po jego śmierci wójtostwo będzie podlegało wykupowi.

Kęczewo – Historia

Jak już wspomniałem na wstępie, Kęczewo było położone na granicy Państwa Polskiego i sąsiadowało z krzyżackimi Rywocinami. Na granicach obu Państw często dochodziło do grabieży i napadów. W 1411 roku Krzyżacy rabują kmieciom Mikołaja z Kęczewa dwa konie o wartości 3 kóp groszy praskich.

W 1438 roku Beata, siostra Jana z Chojnowa (sędziego zawkrzeńskiego), wniosła w posagu Mikołajowi Zielińskiemu z Grzebska majątki a wśród nich m.in. Kęczewo oraz Niedziałki. W 1468 roku Mikołaj sprzedaje dobra Stanisławowi z Gnatowic. Po jego śmierci wieś przechodzi w posiadanie żony Jachny.

Wśród rodzin szlacheckich, mających we władaniu Kęczewo, widnieją do 19 czerwca 1790 roku, Józef Strzembosz i jego żona Franciszka, następnie do 28 maja 1830 roku Józef Nieznański, aby drogą licytacji wpaść we własność Adama Kosińskiego.

W drugiej połowie XIX wieku, Józef Kosiński herbu Rogala wybudował we wsi gorzelnię, a następnie przekształcił ją w krochmalnię. W czasie przygotowywania pierwszego transportu do Prus, wskutek wadliwej instalacji budynek zapalił się i spłonął doszczętnie. Obecnie po byłych obiektach przemysłowych nie ma już śladu. Po śmierci syna na wojnie, Józef załamał się i podupadał na zdrowiu. Zmarł w 1873 roku i został pochowany na cmentarzu parafialnym w Lipowcu Kościelnym. Jeszcze przed rozpoczęciem I wojny światowej, majątek i dwór rodziny Kosińskich został sprzedany i kupiony przez Stanisława Cichockiego.

31 marca 1864 roku w okolicach Kęczewa powstańców zaatakowały wojska rosyjskie dowodzone przez esauła Dukmasowa i Aksentiewa. Oddział powstańczy został rozbity, zostało zabitych 17 (lub 19) powstańców, 8 rannych i 58 wziętych do niewoli a dowódcę oddziału, kpt. Wandel ps. „Bruder” rozstrzelano w Mławie. W 1939 r. w mogile powstańców pochowano nieznanych żołnierzy WP 5.

W dniach 1-4 września 1939 roku w okolicy Kęczewa walczyła 15 Brygada Kawalerii, broniąca granic Rzeczypospolitej przed III Rzeszą. We wsi znajduje się głaz nieupamiętniający to wydarzenie.

5 lipca 1953 roku między Kęczewem a wsią Niedziałki funkcjonariusze UBP i żołnierze KBW osaczyli partyzantów ukrywających się w gospodarstwie rodziny Jeziorskich. Na miejscu poległo pięciu członków oddziału Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, dwóch zmarło z ran w mławskim szpitalu.

Do najstarszych zabytków wsi należy kamienny krzyż z 1908 roku wystawiony przez właściciela majątku ziemskiego oraz pozostałości po poddworskim parku z XIX wieku. Na terenie parku był usytuowany murowany z cegły, kryty dachówką dwór z XIX wieku. Ostatnimi właścicielami majątku ziemskiego w Kęczewie była rodzina Kopalińskich. Do dnia dzisiejszego zachowały się następujące pomniki przyrody:

• modrzew – 14 sztuk (90 lat),
• daglezja – 1 sztuka (90 lat) – obwód 275 cm,
• klon jawor – 1 sztuka (140 lat) – obwód 320 cm,
• lipa drobnolistna – 1 sztuka (130 lat) – obwód ponad 300 cm,
• dąb szypułkowy – 18 sztuk (90-130 lat) – średni obwód pni – ok. 200 cm.

W wykazie z gminnej ewidencji zabytków, znajdują się:

• dom nr 29 (dawniej nr 30), drewniany 1 ćw. XX w.
• dom nr 45 (dawniej nr 42), murowany 1 ćw. XX w.
• dom nr 91 (dawniej nr 86), drewniany 1 ćw. XX w.

Warto również odnotować, że w 1936 roku w Kęczewie prowadzono badania naukowe, które opisano w książce przyrodniczej Seria A. Rozprawy „Kosmos” pod redakcją St. Kulczyńskiego.

Niemiecka mapa Kęczewa z lat 40 dwudziestego wieku.

 

Opracował: Maciej Cichocki