Fordon na starych fotografiach to subiektywny zbiór ciekawszych ilustracji, ukazujący dzieje w tym niezwykle urokliwym niegdyś mieście. Z różnych powodów zabrakło tutaj takich obiektów jak nieistniejący już ratusz, komora celna (dzisiaj zakład karny) czy też miejsc szczególnej pamięci fordoniaków – Doliny Śmierci. W poprzednim wpisie przedstawiłem najważniejsze obiekty w Bydgoszczy na starej fotografii. Dzisiaj chciałbym przedstawić losy największej dzielnicy grodu nad Brdą. Liczący dzisiaj około 70 tysięcy mieszkańców Fordon posiada ciekawą historię, wielokrotnie przechodząc wzloty i upadki, ale ostatecznie tych pierwszych miał w swojej historii więcej.
Zdjęcia starałem się ułożyć chronologicznie, według dat najważniejszych wydarzeń Fordonu.
Grodzisko Wyszogród
Założenie Fordonu poprzedza istnienie grodu obronnego nad Wisłą, zwanego Wyszogrodem. To tutaj według legendy w 997 roku zatrzymał się Święty Wojciech zmierzający z misją chrystianizacyjną do Prus. To dlatego motyw herbu Fordonu zaczerpnięty jest z herbu Poraj, którym posługiwał się męczennik. Wyszogród leżał na styku szlaków handlowych oraz granicy polsko-krzyżackiej, przez co wielokrotnie dochodziło do konfrontacji. Ostatecznie został zniszczony w 1330 roku.
Panorama Fordonu z 1745 roku, rysunek J.F. Steinera.
Zniszczenia w Wyszogrodzie były na tyle duże, że porzucono grodzisko a nową lokalizację osady wyznaczono 2 km dalej. 21 października 1382 roku książę Władysław Opolczyk ulokował miasto Hohenburg na prawie chełmińskim w obecnym miejscu. W dniu 3 lipca 1424 roku król Władysław Jagiełło wydał nowy przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim, używając po raz pierwszy obecną nazwę Fordon. Nazwa miasta pochodzi od cła pobieranego na Wiśle, w języku staropolskim fordan.
Kościół świętego Mikołaja w Fordonie.
Od początku życie Fordonu związane jest z kościołem św. Mikołaja. Po spaleniu grodu, przeniesiono z Wyszogrodu parafię świętej Marii Magdaleny. Pierwsza świątynia drewniana spełniała swoją funkcję do końca XVI wieku. W 1598 proboszcz fordońskiej parafii Baltazar Miaskowski, rozpoczął budowę murowanego kościoła. Obecny wygląd świątyni ukształtował się w latach międzywojennych, kiedy rozbudowano obiekt a w 1929 roku wybudowano wieżę.
Synagoga w Fordonie, koniec XIX wieku.
Z historią Fordonu związane są mniejszości narodowe które zamieszkiwały miasto. Oprócz Polaków żyli tutaj Niemcy którzy mieli swoja parafię ewangelicką pod wezwaniem św. Jana Apostoła. Ostatnią liczną grupą stanowili Żydzi, a pierwsze wzmianki o ich pobycie pochodzą z końca XVI wieku. Pierwsza wiadomość o bóżnicy w Fordonie pochodzi z 1649 roku. Obecny obiekt został wybudowany w latach 1827-1832. Podczas II wojny światowej był tutaj magazyn, natomiast po wojnie budynek zaadaptowano na kino.
Ulica Bydgoska.
Ulica Bydgoska stanowi serce Starego Fordonu. Droga prowadząca od mostu na rynek miejski, skupiała wokół siebie życie miasteczka. To na ulicy Bydgoskiej znajduje się synagoga żydowska, a na rogu Bydgoskiej i Rynku zatrzymał się Oskar Kolberg, aby spisywać informacje dotyczące tradycji i zwyczajów ludności zamieszkującej Kujawy i Wielkopolskę. Właścicielem kamienicy przy Bydgoskiej 4 był Louis Jacobson – ojciec Maksa Jacobsona, późniejszego lekarza Johna F. Kennedyego – prezydenta Stanów Zjednoczonych.
Dworzec kolejowy Fordon.
Po dokonaniu rozbiorów I Rzeczypospolitej, Fordon trafia w ręce Niemców. XIX wiek to gwałtowny rozwój kolei, a budowa sieci kolejowej ożywiała regionalną gospodarkę. 1 listopada 1885 roku oddano do użytku odcinek linii kolejowej łączący Bydgoszcz z Fordonem. Kolej zapewniała szybszą komunikację ze światem i poprawiła mobilność społeczeństwa. Pod koniec XIX wieku podjęto decyzję o budowie mostu przez Wisłę, aby połączyć Prusy Wschodnie z centrum kraju.
Most Fordoński pod koniec XIX wieku.
Lokalizacja mostu przypada w miejscu, gdzie znajdowała się starodawna przeprawa przez Wisłę. Warunki naturalne sprzyjały jej lokalizacji, gdyż koryto rzeki nie było tu szersze niż 500 m i nie dzieliło się na pomniejsze odnogi. Wybudowany w 1893 roku obiekt był najdłuższym mostem w ówczesnych Niemczech, a także pierwszym mostem wykonanym ze stali zlewnej. Jezdnia wraz z poboczami, jak i ciągi piesze miały nawierzchnię drewnianą. Jako sztuczne oświetlenie zastosowano lampy naftowe. W czasie wojny most był 3-krotnie wysadzany, a obecna konstrukcja pochodzi z 1956 roku.
Cegielnia Alberta Medzega w Fordonie.
XIX wiek to również gwałtowny rozwój przemysłu. W Fordonie zaczęto pozyskiwać glinę do wytwarzania cegły. Właścicielem cegielni był Niemiec Alberta Medzeg. Fordońska cegielnia zdominowała rynek, a w latach międzywojennych została jednym z ważniejszych dostawców materiałów dla rozbudowującej się Gdyni. Na rok przed wybuchem II wojny w Fordonie wyprodukowano rekordową liczbę 17 milionów cegieł. Po wojnie majątek Medzega przejęło Państwo, a zakład ostatecznie przestał funkcjonować w 2010 roku.
Zdjęcie lotnicze Fordonu.
Przedwojenne zdjęcie lotnicze Fordonu, najlepiej zobrazuje nam rozwój miasta. Na dole fotografii widoczny są wały ziemne Wyszogródu, otaczają go budynki tartaku „Lasgo” oraz cegielni A. Medzega. Szosa przy której leżą to dzisiejsza ulica Fordońska. W prawym dolnym rogu widoczny jest spław drewna, które transportowano Brdą a następnie Wisłą do Gdańska. Po lewej stronie widoczne są pola uprawne, na których dzisiaj istnieje osiedle Bajka. Droga po przekątnej to dzisiejsza Sielska. W prawym górynm rogu widoczne jest centrum Fordonu wraz z ulicą Wyzwolenia.
Góra Szybowników, lata 60-te XX wieku.
Góra Szybowników, zwana także Łysą, Czarcią lub Czarną Górą. Miejsce to podczas zaboru pruskiego nazywano Wzgórzem Wilhelma (niem. Wilhelmshöhe) dla upamiętnienia wizyty w Bydgoszczy i w Fordonie w 1872 roku cesarza Wilhelma I Hohenzollerna. Obecna nazwa wzniesienia nawiązuje do istniejącej w latach 1933-1963 Fordońskiej Szkoły Szybowcowej. Szkoła w okresie swego istnienia wykształciła prawie 6 tysięcy pilotów, zaś jednym z jej absolwentów był dowódca wojsk lotniczych gen. bryg. Jan Frey-Bielecki.
Plan Fordonu z lat 70-tych.
W 1973 roku Fordon ostatecznie połączono z Bydgoszczą, stając się największą dzielnicą miasta. Początkowy projekt dzielnicy przewidywał zabudowę zarówno dolnego, jak i górnego tarasu Fordonu dla 150 tys. mieszkańców oraz budowę linii tramwajowej i nowego Kanału Bydgoskiego w okolicach obecnej ulicy Twardzickiego. Plany zostały ostatecznie okrojone z powodu kryzysu ekonomicznego. Wznoszenie nowych osiedli rozpoczęło się w 1981 roku.
