Lipowiec Kościelny – Historia wsi i parafii

Lipowiec Kościelny to wieś licząca około 850 mieszkańców. Położona w województwie mazowieckim, w powiecie mławskim. Od 1 lipca 1976 roku stał się siedzibą gminy Lipowiec Kościelny ze względu na przeniesienie urzędu z Turzy Małej, a także siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Mikołaja. W miejscowości zlokalizowany jest budynek Urzędu Gminy, szkoła im. Leona Wetmańskiego, gminna biblioteka oraz remiza OSP. We wsi znajduje się również boisko piłkarskie, gdzie rozgrywał mecze klub GKS Lipowiec.

W Lipowcu działa również zespół tańca ludowego „Lipowiacy”, stworzony w 1993 roku przez ks. Jana Piotrowskiego, ówczesnego proboszcza parafii, prowadzony jest przez Annę Chocholską. W jego szeregach tańczyło już prawie 200 osób. Zespół działa w dwóch grupach: krakowskiej i łowickiej, upowszechniając między innymi tańce ludowe Mazowsza.

Lipowiec Kościelny jest siedzibą wymarłego rodu szlacheckiego rodziny Lipowskich herbu Ciołek.

Historia wsi – Lipowiec Kościelny

Nazwa wsi pochodzi od lipy, gatunku drzewa porastającego okolicę. Obecnie we wsi Niegocin wchodzącej w skład gminy, rośnie najokazalsza w województwie mazowieckim lipa drobnolistna o obwodzie 772 cm. Dawniej wydzielało się trzy części wsi: Lipowiec Kościelny, Lipowiec Podborny i Lipowiec Parcele.

Teren gminy był zamieszkany przez człowieka w trzecim i czwartym wieku przed naszą erą. Działalność ludzi na tym obszarze potwierdza duża liczba urn kultury łużyckiej, które można znaleźć na wszystkich polach powiatu mławskiego.

Najstarsza wiadomość na temat wsi pochodzi z 1413 roku, a dotyczy rabunku krzyżackiego na dobrach Macieja z Lipowca. Osada stanowiła własność szlachecką i była siedzibą parafii. W XV i XVI wieku wieś należała do rodu Ciołków, z których wywodził się Stanisława Ciołek z Lipowca. Król Aleksander Jagiellończyk w 1505 roku nadaje Stanisławowi Ciołkowi przywilej przeniesienia dóbr rodowych w Lipowcu na prawo chełmińskie. Stanisław Ciołek wzniósł w 1532 roku kościół parafialny w Lipowcu, po którym do dziś zachowała się tablica fundacyjna, wmurowana w ścianę prezbiterium.

Lipowiec Kościelny był własnością rodziny Mostowskich w XVIII wieku, a w XIX wieku Krasińskich i Podczaskich. Na cmentarzu parafialnym znajduje się grób powstańców styczniowych poległych 31 marca 1864 roku pod Kęczewem. W okresie II wojny światowej na terenie Lipowca oraz okolicznych wsi działały oddziały Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej, natomiast po 1945 r. oddział Wacława Grabowskiego „Puszczyka”, legendarnego żołnierza niezłomnego ziemi mławskiej, który zginął w 1953 roku.

Lipowiec Podborny

Według relacji z 1435 roku, Jan z Mączewa sprzedaje Andrzejowi z Lipowca 6 włók lasu na granicy Lipowca za 14 kóp groszy pospolitych. Ze sprzedaży lasu powstał najprawdopodobniej Lipowiec Podborny, stąd też zapewne podchodzi nazwa osady, znajdującej się „pod borem”. Dokument królewski z 1505 roku, określa Lipowiec Podborny jeszcze jako „Villa Nova”, co pozwala sądzić, iż karczunek był powolny. Do 1880 roku wieś stanowiła własność dóbr kęczewskich.

Dwór szlachecki w Lipowcu

Na terenie wsi znajduje się park podworski wraz z aleją dojazdową. Na terenie parku znajdował się parterowy dwór, murowany z cegły na kamiennych fundamentach. Park wraz z dworem został wybudowany w XIX wieku. W północnej części parku znajdował się staw, na którym obserwuje się proces spłycania i zarastania zbiornika wodnego.

Obiekt stanowił siedzibę właścicieli majątku ziemskiego rodziny Kęczewskich. Około roku 1925 majątek zakupiony został przez Chojnowskich, a w latach trzydziestych rozparcelowany. Od 1945 roku obiekt stanowi własność Państwowego Funduszu Urzędu Powiatowego w Mławie. Dworek służył za mieszkanie dla pracowników oświaty i jako biblioteka wiejska. Budynek dworu spłonął na początku lat osiemdziesiątych XX wieku. Zachowane mury rozebrane zostały przez okoliczną ludność i wtórnie użyte do celów budowlanych. W 1984 roku powstał projekt budowy istniejącego budynku, który został przeznaczony w całości na cele mieszkalne.

Parafia pw. świętego Mikołaja w Lipowcu Kościelnym

Parafia została ufundowana w XIII lub XIV wieku. Po raz pierwszy wspominana jest pisemnie w 1429 roku. W 1532 r. kościół pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja został zbudowany staraniem ks. Stanisława Ciołka, proboszcza i właściciela dóbr, o czym świadczy zachowana płyta fundacyjna. W 1598 r. wspominany jest drewniany kościół, z murowaną zakrystią. Następna wzmianka mówiąca o drewnianym kościele pochodzi z 1711 roku i konsekracji z 1763 roku, wspominanej w wizytacji dekanatu mławskiego z lat 1775-1776.

Z powstaniem kościoła wiąże się legenda którą przekazała mi jeszcze moja babcia, urodzona w Lipowcu Podbornym. Kościół pierwotnie miał powstać na wzgórzu, gdzie obecnie znajduje się cmentarz, tak więc na szczycie nagromadzono drewno potrzebne do budowy świątyni. W noc poprzedzającą rozpoczęcie budowy rozpętała się straszliwa burza i silny wiat, zrzucił całe zgromadzone drewno w dół okolicy, gdzie zatrzymało się pod starą lipą. Całe zajście uznano za znak od Pana Boga, który wskazał lokalizację świątyni, więc wycięto starą lipę, na jej miejscu ma dzisiaj stać ołtarz kościoła, a samą wieś zaczęto nazywać Lipowcem. Inna wersja głosi, że kościół powstał w jedną noc gdzie stoi po dziś dzień.

Budowa obecnej świątyni

Obecna świątynia został wzniesiona w 1805 roku staraniem ks. Antoniego Tolksdorfa, będącego proboszczem w Lipowcu do 1808 r., z fundacji szambelana Nieznańskiego, dziedzica Lipowca i Kęczewa. Kościół konsekrował w 1806 roku biskup płocki Onufry Kajetan Szembek. Wybudowany w stylu późnobarokowym, orientowany, murowany z czerwonej cegły, otynkowany oprócz pilastrów, jednonawowy, z węższym prezbiterium zamkniętym prosto, okna zamknięte półkoliście, chór muzyczny drewniany, wsparty na dwóch słupach. Ołtarz główny zawiera obraz Najświętszej Maryi Panny (I połowa XVIII w., korony i sukienki z blachy srebrnej z II ćwierci XVIII w.). Zasłaniany obrazem Matki Boskiej Różańcowej lub innymi dwoma: św. Jana Pawła II i Jezusa Miłosiernego. Zainstalowanymi staraniem ks. Jerzego Wielechowskiego na początku XXI w. oraz obraz św. Mikołaja. Boczne ołtarze z obrazami świętych: Anny, Antoniego, Franciszka i Walentego. Około 1901 r. zainstalowano w kościele nowe dziewięciogłosowe organy, wykonane przez Leopolda Hartmana z Warszawy.

Kościół był gruntownie remontowany w latach 1859-1901, wyposażając świątynię w ławki, chrzcielnicę i konfesjonały. W latach 1949-1954 przerobiono łuk tęczowy w stylu pseudobarokowym. W 1992 roku wykonano nowe tabernakulum, a drewnianą podłogę zastąpiono marmurem. Dodatkowo kościół wyposażono w płaskorzeźbę Dwunastu Apostołów i nowe dębowe drzwi do świątyni. Artysta Piotr Warzyński w latach 2019-2020 odnowił malaturę we wnętrzu świątyni i wszystkie ołtarze. Do obiektów zabytkowych należy naczynie do udzielania Komunii św. z 1772 r. oraz kielichy z 1888 i 1900 r.

Otoczenie kościoła

Przed gmachem świątyni stoi dzwonnica wzniesiona w 1877 roku. Krzyż misyjny wykonano w 1989 roku (w miejsce starego z 1949 roku), ufundowany przez małżonków Rychcików z Turzy Małej. Metalowe wrota bramy kościelnej wykonał kowal Siedliński z Turzy Wielkiej w pierwszej połowie XIX wieku. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się dwie figury: Jezusa Miłosiernego z 1917 roku, a także Matki Najświętszej z 1913 roku. Stara plebania została wzniesiona na przełomie XIX i XX wieku.

Lipowski herbu Ciołek

Lipowski herbu Ciołek vel Lipowiecki, pisali się z Lipowca. Maciej z Lipowca występuje w procesie wytoczonym Krzyżakom w 1413 roku, jako obrabowany przez nich w czasie pokoju na 5 grzywien.

Najsłynniejszym przedstawicielem rodu był Stanisław Lipowski h. Ciołek, który piastował funkcję pisarza w kancelarii króla Aleksandra Jagiellończyka. Posiadał kanonię w kapitule katedralnej gnieźnieńskiej, włocławskiej i płockiej oraz kanonię w kapitule św. Michała w Płocku. Pełnił funkcję kanclerza kruszwickiego i należał do bliskiego otoczenia władcy. Pozwoliło mu to na umocnienie pozycji wśród rodzin szlacheckich ziemi zawkrzeńskiej. W 1532 r. ufundował nowy kościół w Lipowcu Kościelnym, o czym świadczy późnogotycka tablica fundacyjna, zachowana do dziś i wmurowana obecnie w ścianę prezbiterium. Wywodząc się ze szlachectwa dowiódł, że jest z ojca herbu Ciołek, a z matki Jastrzębiec. W 1534 roku zeznał zapis Lipowca i Duchników na rzecz bratanka Stanisława, syna Jakóba i Doroty, który w tym samym roku wziął w zastaw wieś Krępe.

Jakub Ciołek z Lipowca pełnił funkcję kanonika płockiego w latach 1506-1515. Jan, zwany Dąbrowy, został pozwany w 1580r. przez Andrzeja z Krzywek. Bartłomiej Lipowski h. Ciołek widnieje jako kanonik płocki w 1532 roku. Adam, syn Bartłomieja w 1556 roku uczęszcza na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Feliks Jan Boląg, Andrzej Łuczka współdziedzice Lipowca Podbornego w 1578 roku.

Jedna gałąź rodziny Lipowskich przeniosła się w XVI wieku w Sandomierskie. Skutkowało to podpisaniem elekcji w 1669 r. z województwem płockim i sandomierskim. Seweryn, poborca sandomierski 1635, ożeniony z Jadwigą Bidzińską, zmarłą w 1644 roku, umarł 1646, pochowany wraz z żoną w Opatowie. Ciołkowie Lipowscy zostali wylegitymowani ze szlachectwa w Królestwie Polskim w latach 1836-1862.

Adam Kosiński

Adam Kosiński herbu Rogala, urodzony około 1782 roku najprawdopodobniej w Lipowcu, zmarł w 1836 roku tamże. Całe życie zawodowe poświecił karierze wojskowej. Był oficerem Powstania Listopadowego (1830-1831), kapitanem armii Królestwa Polskiego (1830) i podporucznikiem armii Księstwa Warszawskiego. Mieszkał w Lipowcu, gdzie widywano go często udającego się do kościoła parafialnego bryczką, zaprzęgniętą w parę siwych koni. Zmarł w 1836 roku w Lipowcu i został pochowany jako kolator pod kościołem, na zewnątrz którego wmurowano pamiątkową tablicę z insygniami wojskowymi. Śmierć Adama Kosińskiego, została opisana nekrologiem w Kurierze Warszawskim. Osierocił 6-tkę dzieci, w tym m.in. Józefa, późniejszego właściciela dóbr Lipowcu i Kęczewie.

Cmentarz parafialny – Lipowiec Kościelny

W XIX wieku Lipowiec Kościelny uzyskuje wydzielony cmentarz grzebalny, poza obszarem miejscowości. Układ cmentarza jest bardzo prosty, kwaterowy, o alejach zwykle równoległych, przecinających się pod kątem prostym. Czasem zaznaczano środek cmentarza krzyżem lub kaplicą. Obszar cmentarza był grodzony i obsadzany drzewami.

Największym zabytkiem cmentarza jest neogotycki grób rodziny Podczaskich z końca XIX wieku. Murowany z cegły, otynkowany z wyjątkiem pilastrów. Wejście i okna ostrosłupowe, dach dwuspadowy, kryty blachą. Do zabytków należy również pochodząca z pierwszej połowy XIX wieku brama cmentarna, wybudowana z czerwonej cegły.